İş Sözleşmesi Nedir Nasıl Yapılır ve Türleri Nelerdir

İş ve Sosyal Güvenlik Hukukuna ilişkin olarak işçi ve işveren arasında yaşanan sorunlara ilişkin merak edilen konulara ilişkin daha önce yazmış olduğumuz makalelerimizle ayrıntılı bilgi vermeye çalışmıştık. Bu makalemizde ise, iş sözleşmesi nedir, iş sözleşmesi nasıl yapılır ve iş sözleşmesinin türleri nelerdir gibi merak edilen konulara ayrıntılı olarak değineceğiz. Ayrıca iş sözleşmesinin türleri olan belirli süreli iş sözleşmesi, belirsiz süreli iş sözleşmesi, zincirleme iş sözleşmesi, çağrı üzerine çalışma, deneme süreli iş sözleşmesi, takım sözleşmesi ile oluşturulan iş sözleşmesi, geçici iş ilişkisi, iş sözleşmesini yapma özgürlüğü, iş sözleşmesinin biçimi ve iş sözleşmesinin geçerliği ile ilgili konularda açıklayıcı bilgi vermeye çalışacağız.

İş Sözleşmesi Nedir Nasıl Yapılır

İş sözleşmesi işçi ve işverenin, aralarında yaptıkları ve her iki tarafın haklarını korumasını sağlayan sözleşmedir. Burada işçi bağımlı olarak iş görmeyi, işveren ise bunun karşılığı olan ücreti ödemeyi üstlenir. Bu sözleşmelerin kanunen aksi belirlenmedikçe özel bir şekle tabi değildir.

İş Sözleşmesinin Özellikleri ve Hukuki Niteliği

Süresi 1 yıldan fazla olan iş sözleşmelerinin yazılı olarak yapılması zorunludur. İş sözleşmeleri her çeşit resim, harç ve damga vergisinden muaftır. Yazılı iş sözleşmesinin yapılmadığı hallerde işveren en geç 2 ay içerisinde işçiye bir belge vermekle yükümlüdür.

İşverenin işçiye vereceği belgede aşağıda belirttiğimiz hususlar belirtilmelidir.

• Günlük ve haftalık çalışma süresi,
• Genel ve özel çalışma koşulları,
• Temel ücreti ve varsa ücret ekleri,
• Ücret ödeme dönemi,
• Süresi belirli ise sözleşmenin süresi,
• Sözleşmenin feshi halinde tarafların uymak zorunda oldukları hükümler.

Süresi 1 ayı geçmeyen belirli süreli iş sözleşmelerinde yukarıda belirttiğimiz hükümler uygulanmaz.

İki (2) aylık süre dolmadan iş sözleşmesi sona ermiş ise, bu bilgilerin en geç sona erme tarihinde işçiye yazılı olarak verilmesi zorunludur.

Taraflar istedikleri iş sözleşmesini kanun hükümleriyle getirilen sınırlamalar saklı kalmak koşuluyla ihtiyaçlarına uygun şekilde düzenleyebilirler.

İş sözleşmeleri belirli veya belirsiz süreli olarak yapılır. İş sözleşmeleri çalışma biçimleri bakımından tam süreli, kısmi süreli veya deneme süreli ya da diğer türde düzenlenebilir.

İş Sözleşmesi Türleri Nelerdir

4957 Sayılı İş Kanununun 10. Maddesine göre, nitelikleri bakımından en çok 30 iş günü süren eşlere süreksiz iş, 30 günden fazla devam eden işlere de sürekli iş denilmektedir.

İş sözleşmesi türlerinin neler olduğunu alt başlıklar halinde aşağıdaki gibidir:

Belirli Süreli İş Sözleşmesi

Belirli süreli iş sözleşmesi, bu sözleşmede çalışılacak olan işin belirli bir süresinin olması veya belli bir işin tamamlanması için yapılan sözleşme türüdür. Belirli süre içinde çalışacak olan işçinin alacağı ücret işveren ile konuşulur ve sözleşmeye ilave edilir. İşveren bu ücreti işçisinin çalıştığı süreye orantı sağlayacak şekilde verir.

Aynı işyeri veya işletmede geçirilen kıdem aralığında herhangi bir çalışma şartından yararlanmak için, belirli süreli iş sözleşmesine göre çalışan işçi için farklı kıdem uygulanmasını haklı gösteren bir neden olmadıkça, belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışan emsal işçi yani benzer şartlarda çalışan işçi hakkında esas alınan kıdem uygulanır.

Emsal işçi işyerinde aynı veya benzer işte belirsiz süreli iş sözleşmesiyle çalışan işçidir. İşyerinde emsal işçi bulunmadığı takdirde, o işkolunda şartlara uygun bir işyerinde aynı veya benzer işi üstlenen belirsiz süreli iş sözleşmesiyle çalıştırılan işçi dikkate alınır.

Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi

Yapılacak işin belirli bir süresinin belli olmaması durumunda yani işin belli bir süreye bağlı olarak yapılmaması hallerinde geçerli olan sözleşme türüdür.

Zincirleme İş Sözleşmesi

Belirli süreli iş sözleşmesi, esaslı bir neden olmadan, birden fazla üst üste yani zincirleme olarak yapılamaz. Yapılan bu tür sözleşmeler zincirleme iş sözleşmesi olarak kabul edilir ve iş sözleşmesi başlangıçtan itibaren belirsiz süreli iş sözleşmesi olarak kabul edilir. Zincirleme iş sözleşmeleri esaslı bir nedene dayanıyorsa belirli süreli olma özelliğini korurlar.

Kısmi Süreli ve Tam Süreli İş Sözleşmesi

Bir işçinin normal olarak çalıştığı ve haftalık çalışma süresinin tam süreli iş sözleşmesi ile çalışan örnek işçiye oranla önemli ölçüde daha az belirtilmiş olması halinde yapılan sözleşme Kısmi Süreli ve Tam Süreli İş Sözleşmesi kapsamına girer. Kısmi süreli çalışan bir işçinin ücret veya paraya ait bölünebilir menfaatleri, tam süreli emsal işçiye göre çalıştığı süreye orantılı olarak ödenir.

Kısmi çalıştırılan işçi,  yapılan iş sözleşmesi ile ayrımı haklı kılacak bir sebep olmadıkça, salt iş sözleşmesinin kısmi süreli olmasından dolayı tam süreli emsal işçiye göre farklı, işleme tabi tutulamaz. İşyerinde aynı ve benzeri işte tam süreli olarak çalıştırılan işçi emsal işçi olarak kabul edilir.

Çağrı Üzerine Çalışma

4857 Sayılı Yasanın 14. Maddesine göre; yazılı sözleşme ile işçinin yapmayı üstlendiği işle ilgili olarak kendisine ihtiyaç duyulması halinde iş görme ediminin yerine getirilmesinin kararlaştırılmadığı iş ilişkisi, çağrı üzerine çalışmaya dayalı kısmi süreli bir iş sözleşmesidir.

Hafta, ay veya yıl gibi bir zaman dilimi esas alınarak işçinin ne kadar  bir süre ile çalışacağı taraflar tarafından belirlenmediği takdirde, haftalık çalışma süresi 20 saat kararlaştırılmış sayılır. Çağrı üzerine çalıştırmak için belirlenen sürede işçi çalıştırılsın veya çalıştırılmasın ücrete hak kazanır.

İşveren, işçiden iş görme borcunu çağrı yoluyla yerine getirmesini talep hakkına sahiptir. Aksine bir durum yoksa bu çağrı işçinin çalışacağı zamandan en az 4 gün önce yapmak zorundadır. Usulüne uygun şekilde yapılan çağrı üzerine işçi iş görme edimini yerine getirmekle yükümlüdür. Günlük çalışma süresi sözleşmede kararlaştırılmamış ise, işveren her çağrıda işçiyi en az 4 saat üst üste çalıştırmak zorundadır.

Deneme Süreli İş Sözleşmesi

Taraflarca iş sözleşmesinde bir döneme süresi belirlenmişse bu süre en fazla 2 ay olabilir. Bu süre toplu iş sözleşmelerinde 4 aya kadar uzatılabilir.

Deneme süresi içerisinde taraflar iş sözleşmelerini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız feshedebilirler. İşçinin çalıştığı günler için ücreti ve diğer hakları saklı tutulmuştur.

Takım Sözleşmesi İle Oluşturulan İş Sözleşmeleri

4857 sayılı İş Kanununun 16.maddesine göre birden çok işçinin meydana getirdiği takımı temsilen bu işçilerden birinin takım kılavuzu sıfatıyla işverenle yaptığı iş sözleşmesine takım sözleşmesi denilmektedir.

Takım sözleşmeleri süre ne olursa olsun yazılı olarak yapılması gerekmektedir, bu sözleşmelerde sinin, oluşturulacak iş sözleşmeleri için hangi süre kararlaştırılmış olursa olsun, yazılı yapılması gerekir. Her işçinin kimliği ve alacağı ücret toplu iş sözleşmesinde ayrı ayrı gösterilir.

Takım sözleşmesi hakkında Borçlar Kanununun 110. Maddesindeki hükümler uygulanır.

İşveren veya işveren vekili iş sözleşmesi kurulan işçilerin işe başlamasıyla ücretlerini ayrı ayrı ödemek zorundadır. Takıma dahil olan işçilerin ücretlerinden, takım kılavuzu için, işe aracılık veya benzeri bir nedenle kesinti yapılamaz.

Geçici İş İlişkisi

İşveren, devir sırasında yazılı rızasını almak suretiyle bir işçiyi, holding bünyesi içerisinde veya aynı şirketler topluluğuna bağlı başka bir işyerinde veya yapmakta olduğu işe benzer işlerde çalıştırması koşuluyla başka bir işverene iş görme edimini yerine getirmek üzere geçici olarak devrettiğinde geçici iş ilişkisi başlamış olur. Böyle bir durumda iş sözleşmesi devam etmekle birlikte, işçi geçici iş ilişkisi kurulan işverene karşı üstlendiği işi yerine getirmekle yükümlü olur.

Geçici iş ilişkisi 6 ayı geçmemek üzere yazılı olarak yapılır ve gerektiğinde en fazla 2 defa yenilenebilir.

İş Sözleşmesini Yapma Özgürlüğü

18 yaşını doldurmuş ve reşit olmuş, kısıtlı olmayan, makul suretle hareket etme (temyiz) gücüne sahip olan her kişi iş sözleşmesi yapma hakkına sahiptir.

Bu kişiler istedikleri iş sözleşmesini imzalama hakkına sahiptirler ancak iş sözleşmeleri yasanın yasakladığı işlerle ilgili olamaz. Ayrıca bazı işçilerin bazı alanlarda çalışmaları da yasaklanmıştır.

Ayrıca her yaştaki kadının ve 18 yaşını doldurmamış erkeklerin yer ve su altında ve gece çalıştırılmaları yasaktır. Yine sanayiye ait işlerde 18 yaşından küçüklerin gece çalıştırılmaları yasaktır.

İş Sözleşmesinin Biçimi

Süresi 1 yıl veya daha fazla olan işlerde iş sözleşmesinin yazılı olarak yazılması zorunludur. Bunun haricinde iş sözleşmelerinde şekil şartı yoktur.

İş Sözleşmelerinin Geçersizliği

İş sözleşmesinin geçersiz olduğu yani geçersiz sayılmasını gerektirecek durumlar genel hukuk kurallarıyla belirlenmiştir. Bu genel hukuk kurallarına aykırı olarak yapılmış olan sözleşmeler bir hüküm ifade etmeyecektir.

İş hukukuna göre, iş sözleşmesinin geçersiz sayılacağı durumlar şunlardır;

• Sözleşmenin kanunun ve tarafların öngördüğü şekil şartlarından birine aykırı olarak düzenlenmiş olması,
• İş sözleşmesini imzalayan işçi veya işverenin (veya işveren vekilinin) hukuki ehliyetlerinin noksan olması.
• Sözleşmenin hukuka veya genel ahlaka aykırı olması,
• İmkansızlık halleri,

İş sözleşmesini imzalayan taraflardan birinin medeni hakları kullanma ehliyetinin olmaması halinde sözleşme geçersiz olur.

Sözleşmenin yapıldığı sırada yapılan hata ve hileler de sözleşmenin geçersiz olmasına neden olur.

Sözleşmenin hukuka ve ahlaka aykırı olması da sözleşmenin geçersiz olmasına neden olur. Ayrıca gerçekleştirilmesi imkansız olan konularda da yapılan sözleşmeler geçersizdir.

Daha önceden sizler için paylaşmış olduğumuz İş Mahkemesine Dava Açarken En Önemli 6 Altın Kural konulu yazımızı da okuyabilirsiniz.